डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर, ज्यांना आपण बाबासाहेब आंबेडकर म्हणून ओळखतो, हे एक महान भारतीय नेते, कायदेपंडित, अर्थतज्ञ, लेखक आणि समाजसुधारक होते. त्यांनी भारतीय समाजातील वंचित घटकांच्या उत्थानासाठी आयुष्यभर झटले. त्यांचे विचार आणि कार्य आजही लाखो भारतीयांना प्रेरणा देतात. चला जाणून घेऊया बाबासाहेबांच्या जीवनाविषयी काही महत्त्वाच्या गोष्टी…
बाबासाहेबांचा जन्म आणि बालपण
- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी मध्य प्रदेशातील महू या गावी झाला.
- त्यांचे वडील रामजी मालोजी सकपाळ हे ब्रिटिश सैन्यात सुभेदार होते तर आई भीमाबाई या गृहिणी होत्या.
- बाबासाहेब हे चौदा भावंडांपैकी चौथे होते. त्यांच्या कुटुंबाला अस्पृश्यता आणि गरिबीचा सामना करावा लागत असे.
- बालपणापासूनच बाबासाहेबांना शिक्षणाची आवड होती. पण अस्पृश्यतेमुळे त्यांना सामान्य शाळेत प्रवेश मिळत नसे.
- शेवटी सरकारी शाळेत त्यांना प्रवेश मिळाला पण तिथेही त्यांना वर्गात बसण्याची परवानगी नव्हती. शिक्षकही त्यांना शिकवत नसत.
- पाणी पिण्यासाठीही त्यांना वर्गातील मुलांच्या मागे उभे रहावे लागे आणि कोणी उच्चवर्णीय त्यांच्या हातावर वरून पाणी ओतत असे.
शिक्षणाची वाटचाल
- अनेक अडचणींवर मात करत बाबासाहेबांनी मुंबईच्या एल्फिन्स्टन हायस्कूलमधून 1907 साली मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण केली.
- पुढे एल्फिन्स्टन कॉलेजमधून त्यांनी 1912 साली बी.ए.ची पदवी मिळवली. ते अस्पृश्य समाजातील पहिले पदवीधर ठरले.
- बडोदा संस्थानाच्या महाराजा सयाजीराव गायकवाड यांच्या शिष्यवृत्तीवर ते अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात शिकायला गेले.
- तिथे त्यांनी 1915 साली एम.ए. आणि 1916 साली पीएच.डी. पदवी संपादन केली. अर्थशास्त्रातील डॉक्टरेट मिळवणारे ते पहिले भारतीय ठरले.
- नंतर ते इंग्लंडमध्ये गेले आणि तिथे लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स मधून अर्थशास्त्रात एम.एस्सी. आणि डी.एस्सी. पदव्या मिळवल्या.
- बाबासाहेब हे जगातील सर्वाधिक शिक्षित नेत्यांपैकी एक होते. त्यांनी 9 पदव्या आणि डॉक्टरेट्स मिळवल्या होत्या.
सामाजिक चळवळींचे नेतृत्व
- भारतात परतल्यावर बाबासाहेबांनी अस्पृश्यता आणि जातीभेद निर्मूलनासाठी आंदोलने सुरू केली.
- 1920 साली त्यांनी मुंबईत ‘मूकनायक’ हे पाक्षिक सुरू केले. त्यातून त्यांनी दलितांच्या प्रश्नांना वाचा फोडली.
- 1924 साली त्यांनी बहिष्कृत हितकारिणी सभा या संस्थेची स्थापना केली. शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणा हे तिचे उद्दिष्ट होते.
- 1927 साली महाड येथे त्यांनी ऐतिहासिक चवदार तळे सत्याग्रह केला. सार्वजनिक पाण्याच्या तळ्यावर अस्पृश्यांना बंदी होती त्याविरोधात हा सत्याग्रह होता.
- 1930-32 च्या गोलमेज परिषदांमध्ये बाबासाहेबांनी भारतातील दलितांच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला आणि स्वतंत्र मतदारसंघाची मागणी केली.
राजकीय कारकीर्द
- 1936 साली बाबासाहेबांनी स्वतंत्र मजूर पक्षाची स्थापना केली. कामगार आणि शेतकऱ्यांच्या हिताचे रक्षण हे त्याचे ध्येय होते.
- 1942 साली त्यांची व्हाईसरॉयच्या कार्यकारिणीवर मजूर खात्याचे मंत्री म्हणून नियुक्ती झाली.
- 1947 साली त्यांची भारतीय संविधान सभेवर सदस्य म्हणून निवड झाली. संविधान मसुदा समितीचे ते अध्यक्ष बनले.
- बाबासाहेबांनी भारतीय संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यामुळे त्यांना भारतीय संविधानाचे शिल्पकार म्हटले जाते.
- 1947 ते 1951 पर्यंत ते स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदामंत्री होते. त्यांनी हिंदू कोड बिल संसदेत मांडले.
धम्म दीक्षा आणि अखेरचे दिवस
- 1950 च्या दशकात बाबासाहेबांनी बौद्ध धम्माचा अभ्यास सुरू केला. बुद्धाच्या तत्त्वज्ञानाने ते प्रभावित झाले.
- 14 ऑक्टोबर 1956 रोजी नागपूर येथे त्यांनी लाखो अनुयायांसह बौद्ध धम्माची दीक्षा घेतली. ही एक ऐतिहासिक घटना होती.
- 6 डिसेंबर 1956 रोजी दिल्ली येथे त्यांचे निधन झाले. हा दिवस ‘महापरिनिर्वाण दिन’ म्हणून पाळला जातो.
- त्यांच्या पश्चात त्यांची पत्नी सविता आंबेडकर (मायसाहेब) यांनी त्यांचे कार्य पुढे चालवले.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ दलितांचे नेते नव्हते तर ते संपूर्ण भारताचे महानायक होते. समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुता या मूल्यांवर आधारित समाज निर्माण करणे हे त्यांचे स्वप्न होते. त्यांचे विचार आणि संदेश आजही तितकेच प्रासंगिक आहेत.
बाबासाहेबांच्या जयंतीनिमित्त त्यांना कोटी कोटी प्रणाम! भारत रत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर अमर रहे! 🙏🙏
